Δέκα βιβλία που συντάραξαν τον κόσμο τα τελευταία 500 χρόνια

ΔΕΚΑ ΒΙΒΛΙΑ ΠΟΥ ΣΥΝΤΑΡΑΞΑΝ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ
ΤΟΥ Ε. ΧΕΝΡΙ
(Μετάφραση και επεξεργασία από Α. Παυλικκά)
«Δος μου τόπο να σταθώ και τη γη θα κινήσω»-Όταν ο Αρχιμήδης κατέπλησσε τους αρχαίους Έλληνες μ’ αυτά τα λόγια, σκεφτόταν την ανακάλυψη των νόμων της μηχανικής. Σήμερα ξέρουμε πως μπορούμε να «κινήσουμε» τον κόσμο, χωρίς κανένα γιγαντιαίο μοχλό. Στα ράφια των βιβλιοθηκών βρίσκονται μερικά βιβλία τα οποία στο δεδομένο χρόνο τα κατάφεραν.
Η ιστορία πραγματικά απέδειξε ότι μερικά βιβλία μπορούν ν’ αλλάξουν τη μοίρα του ανθρώπου, να την αλλάξουν σε πιο μεγάλο βαθμό απ’ ότι τα πραξικοπήματα και οποιεσδήποτε μεταρρυθμίσεις.
Ένας μοναδικός τόμος προοδευτικής συγκεντρωτικής σκέψης μπορεί να επιδράσει στην εξέλιξη των γεγονότων περισσότερο απ’ ότι οι νικηφόρες εκστρατείες δεκάδων στρατηλατών. Ο μεγαλοφυής ποιητής μπορεί να γίνει πιο δυνατός και από ένα δικτάτορα, ένας μεγάλος επιστήμονας μπορεί ν’ αφήσει πιο βαθιά ίχνη απ’ ότι μια μεγάλη αυτοκρατορία, ένας επαναστατικός στοχαστής μπορεί να επιδράσει στις πλατιές μάζες περισσότερο απ’ όλα τα άρχοντα κόμματα μαζί.
Είναι πολλά τα βιβλία που εμφανίστηκαν από τον καιρό της ύπαρξης του ανθρωπίνου πολιτισμού, βιβλία τα οποία βοήθησαν στην «κίνηση» του κόσμου και άλλαξαν την όψη της εποχής; Πιθανό να μην είναι και τόσα πολλά.
Αν αφήσουμε κατά μέρος τα μεγάλα λογοτεχνικά έργα και περιοριστούμε στα επιστημονικά-φιλοσοφικά και πολιτικά έργα θα δούμε ότι θα μπορούσαν να χωρέσουν σ’ ένα μικρό ράφι.
Ας προσπαθήσουμε να συντάξουμε κατά προσέγγιση ένα κατάλογο αυτών των βιβλίων έστω των τελευταίων 500 χρόνων.
...Έτος 1516. Η παλιά φεουδαρχική Αγγλία , το νησί των βαρώνων, των θαλασσοπόρων και των φτωχών γεωργών. Στον θρόνο ο βασιλιάς Ερρίκος ο 8ος ο οποίος θανάτωσε όλες τις γυναίκες του. Το κράτος στα χέρια της δεσποτικής αριστοκρατίας, η πνευματική ζωή στα χέρια των επισκόπων και των μοναχών.
Στις άλλες χώρες το φεουδαρχικό σκότος είναι ακόμα πιο πυκνό. Στη Ρωσία εξουσιάζει ο πατέρας του Ιβάν του Τρομερού. Ο φιλοσοφικός κόσμος ακόμα δεν είχε ξυπνήσει. Οι άνθρωποι εργάζονται για τους Κυρίους, βασανίζονται και πιστεύουν πως μπορούν να βρουν την ευτυχία μόνος τη μετα θάνατο ζωή. Σχεδόν κανένας δεν σκέφτεται πώς μπορούν οι άνθρωποι να ζήσουν αλλοιώς. Δεν υπάρχουν ακόμα εφημερίδες, ορθή επιστήμη, οργανωμένα πολιτικά κόμματα.
Αυτή την εποχή ξαφνικά εμφανίζεται το βιβλίο με τον μακρύ τίτλο «Χρυσό βιβλίο, τόσο ωφέλιμο, όσοι και διασκεδαστικό για την καλύτερη διοίκηση του κράτους και για το νέο νησί Ουτοπία».
Ο δημιουργός δεν είναι ούτε ποιητής ούτε συγγραφέας, αλλά αυλικός, με το όνομα Τόμας Μουρ.
Στο βιβλίο παρουσιάζει κάποια χώρα-θαύμα όπου όλοι είναι ευτυχισμένοι. Οι κάτοικοι της Ουτοπίας δουλεύουν 6 ώρες την ημέρα, δεν ξέρουν τι θα πει φτώχεια, μοιράζουν τα αγαθά σύμφωνα με τις ανάγκες τους και διοικούν οι ίδιοι. Στον ελεύθερο τους χρόνο ασχολούνται με τις επιστήμες και την τέχνη. Ιδιωτική ιδιοκτησία δεν υπάρχει, η μόρφωση είναι προσιτή σε όλους κανένας δεν εκμεταλλεύεται και δεν καταπιέζει τον άλλο. 500 χρόνια από την εποχή μας η μεγαλοφυΐα του άγγλου ονειροπόλου προβλέπει την κομμουνιστική κοινωνία.
Το βιβλίο του Μουρ ποτέ δεν θα σβήσει από τη μνήμη των ανθρώπων. Ακόμα 100 χρόνια μπροστά και θα μπορεί να βοηθά αυτούς οι οποίοι θέλουν ν’ αλλάξουν τον κόσμο. Όμως ο Μουρ αυτό δεν μπόρεσε να το κάνει. Ο βασιλιάς Ερρίκος τον αποκεφαλίζει 13-4-1534 και η Αγγλία σιωπά. Ο χρόνος του πολιτικού Αρχιμήδη ακόμα δεν ήλθε. Η λέξη «Ουτοπία» σημαίνει «το μέρος που δεν υπάρχει». Η ιδέα, η οποία δεν καταλύει την παλιά τάξη, μένει όνειρο.

Μόνο ένα τέταρτο του αιώνα μετά, βγαίνει ένα βιβλίο, το οποίο επιτίθεται κατά της άρχουσας τάξης από την άλλη πλευρά: όχι από το έδαφος του φανταστικού νησιού, αλλά από την προστασία του ουρανού. Το έργο του Πολωνού αστρονόμου Καπέρνικου «Για τις κινήσεις των ουρανίων σωμάτων» το οποίο δημοσιεύτηκε το 1543 έδωσε θανάσιμο κτύπημα στη σχολαστική αστρονομία, η οποία κυριαρχούσε την εποχή εκείνη. Ο Κοπέρνικος αποδεικνύει μόνο ότι η γη γυρίζει πέριξ του ηλίου και όχι ο ήλιος πέριξ της γης.
Στα κεφάλια της άρχουσας τάξης η ανακάλυψη αυτή έρχεται σαν σεισμός. Γκρεμίζονται το σύστημα του Πτολεμαίου και πολλές θρησκευτικές αντιλήψεις για τη δημιουργία του κόσμου.
Απ’ αυτή τη στιγμή, η επιστήμη χωρίζεται από την εκκλησία και αντιπαρατάσσεται σ’ αυτήν. Το βιβλίο του Κεπέρνικου όχι μόνο σείει τον πνευματικό θρόνο των Ρωμαίων πάπων αλλά και οπλίζει αυτούς που σύντομα θα προχωρήσουν προς την κοινωνική και πολιτιστική ανταρσία ενάντια στην άρχουσα τάξη.
Ο επαναστατικός μοχλός κατασκευασμένος από τον φτωχό Πολωνό επιστήμονα (τόσο φτωχός ήταν ο Κοπέρνικος που τα εργαλεία του τα έφτιαχνε με τα ίδια του τα χέρια) είναι όχι λιγότερο φοβερός απ’ ότι ο μοχλός του ουτοπιστή Μουρ.
Όμως αυτή την εποχή δεν μπορούν να κυριαρχήσουν ούτε ο ένας ούτε ο άλλος.
Ακόμα ένα αιώνα μετά, αυτό επιβεβαιώνεται κι’ από την τύχη του δημιουργού του Τρίτου Βιβλίου. Όταν ο φλωρεντιανός φυσιοδίφης Γαλιλαίος, ο οποίος ανακάλυψε νέους νόμους κίνησης των σωμάτων και εφεύρε το μικροσκόπιο το 1632, εκδίδει το έργο του «Διάλογος για τα δύο βασικότερα συστήματα του κόσμου του Πτολεμαίου και του Κοπέρνικου», οι σύγχρονοι του ακόμη δεν καταλαβαίνουν ότι το βιβλίο του Γαλιλαίου έχει πιο μεγάλη σημασία απ’ όλα τα άλλα γεγονότα που γίνονται στον κόσμο.
Όταν όμως η Ιερά Εξέταση συλλαμβάνει το Γαλιλαίο και το διατάσσει να πέσει στα γόνατα του, να αρνηθεί την αίρεση του, τότε ο επιστήμονας αναγκάζεται να υπακούσει. Ο συσχετισμός των δυνάμεων στη γη ακόμη δεν είναι με το μέρος των μεγαλοφυϊών στοχαστών.
Τα λόγια του Γαλιλαίου «Και όμως κινείται» δεν πεθαίνουν. Όμως τον 17ο αιώνα νικά η Ιερά Εξέταση.
... Έτος 1662. Στο κελάρι του σπιτιού σε μια από τις πιο φτωχές συνοικίες του ΄Άμστερνταμ κάθεται ένας ήσυχος εξουθενωμένος άνθρωπος γυαλίζοντας τις οπτικές διόπτρες. Έξω από το παράθυρο μαίνεται το πλήθος, κραυγάζοντας κατάρες. Μια πέτρα σπάζει το παράθυρό. Ο άνθρωπος σηκώνεται, πηγαινοέρχεται στο δωμάτιο και χωρίς να σκέφτεται τι γίνεται έξω γράφει:
«-η φύση- αιτία της ιδίας». Λόγια τα οποία θα γίνουν η βάση της υλιστικής σκέψης.
Είναι ο Σπινόζα, φτωχός φιλόσοφος, καταραμένος από την εβραϊκή κοινότητα του Άμστερνταμ για αθεϊσμό. Κερδίζοντας μερικά γρόσια την ημέρα για τη διατροφή του, γράφει την πραγματεία «Ηθική» στην οποία υποστηρίζεται ότι στον κόσμο δεν υπάρχει τίποτα που να μην μπορούμε να το κατανοήσουμε και ότι στον άνθρωπο όλα είναι προσιτά αφού το λογικό του συνέχεια τελειοποιείται. Μετά από 200 χρόνια ο Μαρξ και ο ΄Εγκελς θα βασισθούν πάνω σε μερικές θέσεις του Σπινόζα. Οι σκέψεις του φτωχού φιλόσοφου θεμελιώθηκαν πάνω σε γεωμετρική σειρά, σαν να σκέφτεται ή να γράφει μια αφηρημένη μαθηματική μονάδα, τα συμπεράσματα του όμως είναι βαθιά και ανθρώπινα, ο Σπινόζα υποστηρίζει το δίκαιο και το δημοκρατικό σύστημα.
Παίρνουμε από το ράφι ακόμα ένα μεγάλο βιβλίο, το οποίο γράφτηκε κι’ αυτό στην ίδια περίοδο (17ος αιώνας) «Μαθηματικές αρχές της φιλοσοφίας» του Νεύτωνα. Από αυτή την έρευνα, που χάραξε το δρόμο της βιομηχανικής επανάστασης, αρχίζει η εποχή της κλασσικής μηχανικής. «Δεν συνδυάζω υποθέσεις» ανακοινώνει ο Νεύτων, ανοίγοντας τον νόμο της παγκόσμιας έλξης, δημιουργώντας την επιστημονική θεωρία του φωτός, επεξεργαζόμενος τους διαφορικούς και ολοκληρωτικούς λογισμούς. Υπήρξε ένας από τους πιο μεγάλους άνδρες της Αγγλίας.
... Έτος 1816. Η εποχή της ήττας του Ναπολέοντα στο Βατερλό. Η παλαιά τσιφλικάδικη Ευρώπη αναπνέει. Της φαίνεται πως με το «περιστατικό» της Μεγάλης Γαλλικής Επανάστασης και τα επακόλουθα της, τελείωσε για πάντα και τώρα μπορεί χωρίς κινδύνους να γυρίσει τον πλανήτη πίσω. Αυτή την εποχή εμφανίζεται το βιβλίο του καθηγητή του πανεπιστημίου Γκεϋντελμπερσκυ, Χέγκελ, με το όνομα «Η επιστήμη της λογικής», προκαλώντας επανάσταση στη φιλοσοφία.1811-1816. Ο Χέγκελ για πρώτη φορά βάζει στην ημερήσια διάταξη τα βασικά προβλήματα της διαλεκτικής-ο αγώνας των αντιθέσεων σαν πηγή της ανάπτυξης και της κίνησης, μετάβαση των ποσοτικών αλλαγών σε ποιοτικές, η αλματώδης ανάπτυξη και άλλα.
Ένα μέρος των θέσεων αυτών μπαίνουν στη σύνθεση της Μαρξιστικής Επιστήμης.
Όμως ο ίδιος ο Χέγκελ όχι μόνο δεν συμβάλλει στην επαναστατική μεταβολή της κοινωνίας, αλλά τη σπρώχνει πιο πίσω: ιδανικό του μένει η πρωσική μοναρχία.
Τέσσερις δεκαετίες μετά, ακόμα ένα βιβλίο προκαλεί θύελλα σε ολόκληρο τον κόσμο. Η μελέτη του Ντάρβιν «Η Γένεση των ειδών», η οποία εξηγά με ποιο τρόπο ο άνθρωπος προήλθε από την εξέλιξη των ζωντανών οργανισμών, βάζει την αρχή της σημερινής βιολογίας. Ο Μάρξ γράφει στον ΄Εγκελς: «Αυτό το βιβλίο είναι η βάση για τις δικές μας απόψεις».
Το ιδεολογικό κτίριο της αστικής κοινωνίας δοκιμάζεται ακόμα μια φορά. Ακόμα τον επόμενο αιώνα στην Αμερική, θα δικάζουν ανθρώπους που υποστηρίζουν τις απόψεις του Ντάρβιν. Αλλά ο ίδιος ο Ντάρβιν, ο οποίος δεν ανατρέπει τον δημιουργό του Αδάμ και της Εύας, μένει μόνο ένας μετριοπαθής φιλελεύθερος άγγλος.
Ακόμα μια δεκαετία και στη σκηνή βγαίνει ο πραγματικός Αρχιμήδης, ο οποίος σχεδιάζει όχι στην άμμο, αλλά στο ζωντανό «ιστό» της κοινωνίας. Απ’ αυτή την ίδια την Αγγλία εκτοξεύεται «το πιο φοβερό βλήμα στις κεφαλές των αστών».
Έτσι ο ίδιος ο συγγραφέας του «Κεφαλαίου» καθορίζει τη σημασία του βιβλίου, το οποίο επιδρά στην πορεία της παγκόσμιας ιστορίας περισσότερο απ’ όλα τα προηγούμενα βιβλία. Ο Κάρλ Μάρξ λαμβάνει υπόψη του ότι έκαναν οι προηγούμενοι προοδευτικοί διανοητές, ενώ κάνει γιγαντιαίο άλμα προς τα μπρος: Αρχίζει την προετοιμασία για την επαναστατική μεταβολή της κοινωνίας και όχι μόνο των ιδεών της. Το «κεφάλαιο» δεν είναι πια ουτοπία όπως του Μουρ, ούτε επίθεση κατά της εκκλησίας όπως του Κοπέρνικου, ούτε «γεωμετρική ηθική» όπως του Σπινόζα, και ούτε «απόλυτος ιδέα» όπως του Χέγκελ, αλλά σύνθημα για λαϊκή επανάσταση.
... Έτος 1916. Η Ευρώπη καίγεται στις φλόγες του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου. Σκοτώνονται εκατομμύρια άνθρωποι. Φαίνεται πως η ανθρωπότητα πήρε το δρόμο της αυτοκαταστροφής και πως οι προσπάθειες των μεγαλοφυϊών διανοητών θα μείνουν άκαρπες.
Σ’ αυτές τις συνθήκες βγαίνει το βιβλίο «Οι βάσεις της γενικής θεωρίας της σχετικότητας» το οποίο γράφτηκε από τον Αλμπερτ Αϊνστάϊν και είναι η συμπλήρωση της έρευνας του για την ειδική θεωρία της σχετικότητας.
Αυτό το έργο θα γίνει για τη φυσική ότι το «Κεφάλαιο» για την οικονομία και πολιτική. Θα ανοίξει τον δρόμο για την μεγάλη επιστημονικοτεχνική επανάσταση του 20ου αιώνα.
Ο Αϊνστάιν δημιουργεί νέα θεωρία του χώρου, του χρόνου και της βαρύτητας, επεξεργάζεται τη θεωρία των κβάντα του φωτός, γίνεται προάγγελος της ατομικής και κοσμικής εποχής. Με το έργο του ο μεγάλος αυτός επιστήμονας βοηθά τους ανθρώπους να βρουν νέες πηγές ενέργειας και νέους τρόπους αλλαγής της τεχνολογίας στην παραγωγή. Όμως κοινωνικά θέματα το βιβλίο του δεν αγγίζει.
Πήραμε ήδη 9 βιβλία, τα οποία έπαιξαν ιστορικό ρόλο από το 1516 μέχρι το 1916. Αναμφίβολα με αυτή την σειρά μπορούσαμε να ονομάσουμε και άλλα έργα. Ο καθένας μπορεί να κάνει την δική του εκλογή. Αλλά έφθασε η ώρα να αναφερθούμε στο δέκατο κατά χρονολογική σειρά βιβλίο, που έγινε πραγματικό μανιφέστο για την εποχή μας .
Όταν ο Αϊνστάιν δημοσιεύει την μελέτη για τη θεωρία της σχετικότητας, στην Ελβετία γράφεται το βιβλίο το οποίο δίδει το σύνθημα της αρχής για πρακτική κοινωνική αλλαγή του κόσμου.
Στην Ζυρίχη ο Λένιν πραγματοποιεί την επεξεργασία νέας θεωρίας της σοσιαλιστικής επανάστασης, θεωρίας έτοιμης να πραγματοποιηθεί αύριο κιόλας.
Στο βιβλίο «Ιμπεριαλισμός, το ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού», ο συγγραφέας δεν ασχολείται με γενικά προβλήματα της φιλοσοφίας, της κοινωνιολογίας ή της πολιτικής. Συγκεντρώνει την προσοχή του μόνο σ’ ένα θέμα: στην διάγνωση της κατάστασης του καπιταλισμού της εποχής του και στη μαρτυρία ότι έφθασε η ώρα της καταστροφής του.
Γράφει όχι απλώς ένας πολιτικός, γράφει ο στρατηγός, που με λεπτομέρειες έχει μελετήσει τη διάταξη των μετώπων στην επερχόμενη ιστορική μάχη. Η αστική Ευρώπη αυτόν το συγγραφέα σχεδόν δεν τον ξέρει. Σ’ ένα χρόνο το όνομα του θα είναι γραμμένο στην Παγκόσμια Ιστορία.
Η αξία του βιβλίου του Λένιν δεν έγκειται μόνο στο ότι είναι η συνέχεια του μεγάλου έργου του Μάρξ αλλά και στο ότι αυτό το βιβλίο είναι ο θεωρητικός πρόλογος της Οκτωβριανής Επανάστασης που άλλαξε τον κόσμο όσο καμιά άλλη επανάσταση.( Σημ. Α. Παυλικκά-Τους λόγους που κατέρρευσε το «σοσιαλιστικό σύστημα μετά από 60 χρόνια θα πρέπει να τους αναζητήσουμε αλλού και όχι στα συγγράμματα του Μαρξ και του Λένιν.)
Συνοπτικά λοιπόν τα 10 βιβλία που συντάραξαν τον κόσμο είναι:
1. «Ουτοπία», Τόμας Μουρ 1516
2. «Για τις κινήσεις των ουρανίων σωμάτων», Ν. Κοπέρνικος 1543
3. «Διάλογος για τα δύο βασικότερα συστήματα του κόσμου», Γαλιλαίος.1632
4. «Ηθική», Σπινόζα. 1662
5. «Μαθηματικές αρχές της φιλοσοφίας»,Νεύτων. 1713
6. «Η Επιστήμη της Λογικής» Χέγκελ. 1811-16
7. «Η γένεση των ειδών», Ντάρβιν 1859
8. «Κεφάλαιο», Μάρξ 1867
9. «Οι βάσεις της γενικής θεωρίας της σχετικότητας», Αϊνστάιν. 1916
10. «Ιμπεριαλισμός, το ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού», Λένιν. 1916
ΛΕΥΚΩΣΊΑ 9.7.1983

Σχετικά

1. The Modern Library.100 best.

2. The Perfect Library.Telegraph. 110 best books.

3. The top 100 books of all time .Quardian

4. Τα 30 καλύτερα βιβλία ever.

5. Tα 100 καλύτερα βιβλία όπως τα πρότειναν 60 Ελληνες συγγραφείς.

6. Οι λίστες των Ελληνων συγγραφέων. Από 10.