«Εποχή Τσίπρα»: 15 σουβενίρ μιας τρομερής δεκαπενταετίας

ΚΙΜΠΙ Εχει δημοσιευτεί στην εφημεριδα των Συντακτων 8-7-2023

Εν μέρει στις 21 Μαΐου, αλλά περισσότερο στις 25 Ιουνίου όλοι μίλησαν για έναν ιστορικό κύκλο που κλείνει. Και ο Μητσοτάκης μίλησε για ιστορικό κύκλο, και ο Τσίπρας χρησιμοποίησε μια ανάλογη διατύπωση, και του Βαρουφάκη ο «θρήνος της Αριστεράς» παρέπεμπε σε κύκλο που έκλεισε. Και σε άλλες 50 αποχρώσεις του μαύρου ή του γκρι θα βρει κάποιος αντίστοιχα ανοιγο-κλεισίματα κύκλων σε όλες τις θριαμβικές ή θρηνητικές αποτιμήσεις των εκλογικών αποτελεσμάτων από πολιτικούς εκπροσώπους και αυτόκλητους ή κατ’ επάγγελμα δημοσιολόγους. Και δίπλα στους ιστορικούς κύκλους εδώ και δέκα μέρες προστέθηκε -διά στόματος Αλέξη Τσίπρα- κι άλλη μία πιθανή μονάδα μέτρησης της Ιστορίας, τα κύματα. «Παραμερίζω για να περάσει το νέο κύμα», είπε, με έναν πολιτικό νεολογισμό που δανείζεται κάτι από τη μουσική ή τον κινηματογράφο. Φυσικά, υπάρχει και μια τρίτη μονάδα μέτρησης της Ιστορίας, πιο κλισέ και οικεία, η «εποχή», της οποίας επίσης με ευκολία κηρύσσεται το τέλος ή η αρχή. Βεβαίως, η Ιστορία δεν κινείται ούτε σε κύκλους ούτε κατά κύματα ούτε εντελώς γραμμικά, σαν μια ανηφόρα που η άμαξα της ανθρωπότητας άλλοτε τη διατρέχει με ταχύτητα, άλλοτε κολλάει και ακινητοποιείται σε ένα τέλμα της κι άλλοτε παλινδρομεί χάνοντας χιλιόμετρα «προόδου». Η Ιστορία συγκροτείται από γεγονότα και δεδομένα που ξεπερνούν την ατομική αίσθηση και εμπειρία των συντελεστών της, πρωταγωνιστών και κομπάρσων. Μόνο εκ των υστέρων και έξω από αυτήν μπορούμε να αντιληφθούμε τα πραγματικά «σχήματά» της. Κι αν αποδεχθούμε ότι η Ιστορία έχει νόημα ως πορεία του είδους μας προς την ελευθερία και τη χειραφέτηση από κάθε είδους καταναγκασμό, το μόνο σχήμα που φαίνεται μέχρι στιγμής να την αποδίδει ρεαλιστικά είναι η σπείρα (η κατά μαρξισμό σπειροειδής εξέλιξη της Ιστορίας). Εξάλλου, οι κύκλοι και τα κύματα είναι σχήματα δανεικά από άλλη επιστήμη (σύμφωνα με ορισμένους, ψευδοεπιστήμη), την οικονομία. Υπάρχουν οι επιχειρηματικοί και οικονομικοί κύκλοι, με τις εναλλαγές ανόδου - κάμψης - κρίσης, υπάρχουν τα μακρά κύματα και οι «εποχές» του Κοντράτιεφ, όμως όλα αυτά μπορεί να γίνονται ενδιαφέρουσες απεικονίσεις και διαγράμματα για την ιστορική εξέλιξη του καπιταλισμού, αλλά δεν κουμπώνουν και τόσο με τη νέα οικονομική πραγματικότητα στην οποία οι κρίσεις είναι η κανονικότητα και η άνοδος η εξαίρεση. Πείτε μου, για παράδειγμα, σε ποιον οικονομικό κύκλο ή μεγάκυκλο, σε ποιο μακρύ κύμα εντάσσεται αυτό που συνέβη στην Ελλάδα από το 2008 μέχρι σήμερα; Και πώς ακριβώς μπορούμε να ονομάσουμε αυτή τη φοβερή δεκαπενταετία; Ποιο είναι το σχήμα της, το πρόσωπό της, ο τίτλος της; Από πολλές απόψεις αυτή η δεκαπενταετία ήταν «εποχή Τσίπρα». Δεν ήταν εποχή Καραμανλή, ούτε εποχή Παπανδρέου, ούτε Σαμαρά. Κι αν τυχόν υπάρξει «εποχή Μητσοτάκη», αυτή θα μετρήσει από φέτος και πέρα. Αλλά «εποχή Τσίπρα» σίγουρα υπήρξε, ανεξάρτητα από τις προθέσεις και τους σχεδιασμούς του ίδιου. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της, το υλικό, οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό περιεχόμενό της;

Ας ανοίξουμε το σεντούκι της τρομερής δεκαπενταετίας για να δούμε ποια είναι τα πιο χαρακτηριστικά σουβενίρ της: 1. Η εκκωφαντική αμφισβήτηση της επίπλαστης κοινωνικής ηρεμίας και οικονομικής ευημερίας από μια νέα γενιά μεγάλου θυμού και αγρίων διαθέσεων που έφερε τον Δεκέμβριο του 2008 το σύστημα εξουσίας σε απόλυτη αμηχανία, αποκαλύπτοντας πόσο εύθραυστο και ευάλωτο είναι. 2. Η παντελής αδυναμία του πολιτικού συστήματος και των κομμάτων του κραταιού δικομματισμού της Μεταπολίτευσης να αποτρέψουν τη δημοσιονομική κρίση ή να διαπραγματευτούν έστω μια μετριοπαθή διαχείρισή της με τους Ευρωπαίους εταίρους και τις αγορές. 3. Η απώλεια κάθε ίχνους εμπιστοσύνης των ηγεμόνων της Ε.Ε. και της οικονομικής διακυβέρνησης της ευρωζώνης (Βρυξέλλες, Φρανκφούρτη, Βερολίνο) στο εγχώριο πολιτικό σύστημα και στην ελληνική επιχειρηματική ελίτ. Και το μεν και η δε αντιμετωπίστηκαν από τους εταίρους ως ανυπόληπτες οντότητες που έπρεπε να υποβληθούν σε τιμωρητική «αγωγή». Αυτό παρέσυρε και τις πολιτικές φαμίλιες και τα οικονομικά τζάκια της Μεταπολίτευσης. 4. Η κατάρρευση της οικονομικής και παραγωγικής βάσης της χώρας, η διάλυση παραδοσιακών επιχειρηματικών πυλώνων και η μαζική μεταβίβαση όποιας επιχειρηματικής περιουσίας δεν ρευστοποιήθηκε σε άλλα χέρια, κυρίως ξένα κεφάλαια. Η ραγδαία υποβάθμιση της μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας, η συγκεντροποίηση και η ριζική αναμόρφωση της επιχειρηματικής ανθρωπογεωγραφίας. 5. Η συντριβή της εργατικής τάξης και όλων των εργαζόμενων στρωμάτων με τον πρωτοφανή μηχανισμό «εσωτερικής υποτίμησης» που επέβαλαν οι δανειστές και επιτηρητές της χώρας. Η ραγδαία φτωχοποίηση και η μαζική απαλλοτρίωση περιουσιακών στοιχείων ευρύτατων κοινωνικών στρωμάτων, κυρίως στο όνομα της διάσωσης των τραπεζών. 6. Η τεράστια αναδιανομή πλούτου από τους κάτω προς τους πάνω και κυρίως τους έξω (ξένο κεφάλαιο) που συντελέστηκε στη δεκαπενταετία αυτή. Το αποτέλεσμά της είναι ακόμη βαθύτερη κοινωνική πόλωση κι ένας διχασμός της κοινωνίας σε ικανοποιημένους και μη, με σαφές πολιτικό αποτύπωμα στην ηγεμονία Μητσοτάκη. 7. Ο πρωτοφανής διασυρμός του κοινοβουλευτισμού και του συστήματος διακυβέρνησης από τους δανειστές που μετέτρεψαν χώρα της Ε.Ε. σε προτεκτοράτο κυβερνώμενο μέσω μνημονίων και εκθέσεων συντεταγμένων από τεχνοκράτες στις Βρυξέλλες, στη Φρανκφούρτη ή στην Ουάσινγκτον. 8. Η ριζική αμφισβήτηση του europroject από την πλειονότητα της ελληνικής κοινωνίας, που κατέστησε την Ελλάδα, έστω και στιγμιαία, υπερδύναμη της κρίσης, ικανή να οδηγήσει σε αποσύνθεση το πείραμα της νομισματικής ένωσης. Η αποκάλυψη ότι πίσω από την κρούστα δημοκρατίας, συναίνεσης και συνδιαλλαγής της Ε.Ε. υπάρχει κυρίως, βία, εκβιασμός, ψεύδος, σκληρότητα, κυνισμός και γερμανική ηγεμονία. 9. Η ριζοσπαστικοποίηση τεράστιων τμημάτων της κοινωνίας, που βγήκαν εκτός σχεδίου και σε πρωτοφανείς αριθμούς στο προσκήνιο της διαμαρτυρίας και της πολιτικής, με κορυφαίες στιγμές τον Ιούνιο του 2011 (αγανακτισμένοι) και τον Ιούλιο του 2015 (δημοψήφισμα). 10. Η αποσύνθεση του μεταπολιτευτικού κομματικού συστήματος, με κεντρικό στοιχείο την κατάρρευση του ΠΑΣΟΚ, που αποδέσμευσε πολιτικά εκατομμύρια πολίτες και τους κινητοποίησε σε αναζήτηση νέας πολιτικής στέγης. 11. Η τρομακτική απουσία ιδεολογικών φίλτρων και αντιστάσεων που επέτρεψε, με την κραυγαλέα χορηγία θυλάκων της πολιτικής και επιχειρηματικής ελίτ, ένα μεγάλο τμήμα της κοινωνίας να γοητευτεί από τους νεοναζί της Χρυσής Αυγής. 12. Το τολμηρό βήμα δεκάδων μικρών ή μεγαλύτερων ομάδων των ριζοσπαστικής Αριστεράς να βγουν από τη βολή της διαμαρτυρίας και της (ολίγον εξωκοινοβουλευτικής, ολίγον ενδοκοινοβουλευτικής) αντιπολίτευσης και να διεκδικήσουν ρόλο στην κεντρική πολιτική, με κάποιας μορφής πρόγραμμα. 13. Η τεράστια ώθηση -στα όρια του εξαναγκασμού- που έδωσε η αποδεσμευμένη από τον πρώην δικομματισμό κοινωνία στον ΣΥΡΙΖΑ να διατυπώσει πρόταση διακυβέρνησης, έστω και στην εκδοχή γονατογραφήματος. Η εξαιρετική ικανότητα του Αλέξη Τσίπρα να ενσαρκώσει αυτή τη «λαϊκή» απαίτηση σχεδόν αδιαμεσολάβητα, και παρά την έλλειψη επαρκούς και συνεκτικού κομματικού μηχανισμού. 14. Το παράθυρο ευκαιρίας που άνοιξε στην Ελλάδα και την Ευρώπη για τη διαμόρφωση και προβολή ενός εναλλακτικού αριστερόστροφου σχεδίου διαχείρισης της κρίσης. Αλλά και το βίαιο, ερμητικό κλείσιμο αυτού του παραθύρου μέσα από τις αυταπάτες που κατέρρευσαν, τις ψευδαισθήσεις που εξαερώθηκαν, τις επιθέσεις έχθρας και φιλίας που εξαπολύθηκαν, τις οδυνηρές ήττες και τους ολέθριους πολιτικούς, ταξικούς και γεωπολιτικούς συμβιβασμούς που εδραίωσαν στην πλειονότητα της κοινωνίας την ψευδοπίστη ότι «Δεν Υπάρχει Εναλλακτική Λύση» (ΤΙΝΑ). 15. Οποιος είναι έξω από το μαντρί τον τρώει ο λύκος, αλλά και μέσα στο μαντρί κάλλιστα μπορούν να τον φάνε τ’ άλλα πρόβατα, που η εκμαυλιστική αγωγή της εξουσίας τούς έχει προσφέρει τα αναγκαία κανιβαλικά ένστικτα.

ΥΓ.: Το παρόν κείμενο είχε γραφεί εν θερμώ για την «Εφ.Συν.» του προηγούμενου Σαββατοκύριακου, αλλά κρατήθηκε λόγω έλλειψης χώρου. Ελάχιστα πράγματα πρόσθεσα στην εν ψυχρώ δεύτερη ανάγνωσή του. 💬 Θεωρίες για την υπεραξία Πώς η ανάγκη γίνεται ιστορία πώς η ιστορία γίνεται σιωπή τι με κοιτάζεις Ρόζα μουδιασμένο συγχώρα με που δεν καταλαβαίνω τι λένε τα κομπιούτερς κι οι αριθμοί Αλκη Αλκαίου, «Ρόζα» kibi2g@yahoo.gr, kibi-blog.blogspot.com