Δικαιοσύνη στα χρόνια της... χολέρας

Δικαιοσύνη στα χρόνια της... χολέρας Δημοσίευση:στην ΑΥΓΗ 27 Οκτωβρίου 2017 Georges Rouault, “Οι τρεις δικαστές”, c.1936 Μπορεί να υπάρξει Δικαιοσύνη αντίθετα με την Ηθική; Η απάντηση είναι αρνητική, γιατί δεν μπορεί να πραγματωθεί η συνταγματικός σκοπός της απονομής της δικαιοσύνης κόντρα στην Ηθική Του Σπύρου Ε. Λάππα* “Η αυστηρότητα των νόμων εμποδίζει την εφαρμογή τους» Μοντεσκιέ Έχουν περάσει 230 χρόνια από τη Διακήρυξη Ανεξαρτησίας των ΗΠΑ και τη Γαλλική Επανάσταση (Ελευθερία - Ισότητα - Αδελφότητα) και η πραγματικότητα για μεγάλο αριθμό πολιτών στις δυτικές κοινωνίες γίνεται όλο και περισσότερο δύσκολη και σε πολλές περιπτώσεις δυσβάσταχτη. Οι κυβερνήσεις γίνονται ιδιαίτερα σκληρές, καταδυναστεύουν μεγάλα στρώματα των λαών και καταπατούν, σε πολλές περιπτώσεις, κάθε έννοια κοινωνικού κράτους και ατομικής ελευθερίας, υλοποιώντας πολιτικές και προγράμματα νεοφιλελεύθερης κοπής και συνταγής. Παράλληλα, νομοθετούν σε «καθεστώς έκτακτης ανάγκης», όπως την όρισε ο Τζόρτζιο Αγκάμπεν, αμφισβητώντας ανοιχτά πλέον τη διάκριση των εξουσιών. Και από το πελώριο και αμείλικτο ερώτημα «τι είναι δημοκρατία και πώς κερδίζεται» αναδύεται το ερώτημα «τι είναι στις συνθήκες αυτές η δικαιοσύνη και πώς εφαρμόζεται». Κορυφαίοι διανοητές της σύγχρονης εποχής, όπως ο Τσόμσκι, ο Χάμπερμας, ο Καστοριάδης, ο Μπάουμαν, ο Μπαντιού, ο Μαρκ Ρος, έχουν διατυπώσει τη βεβαιότητά τους ότι σήμερα έχουμε την απόλυτη κυριαρχία της οικονομίας και του χρηματοπιστωτικού συστήματος επί της πολιτικής, ενώ εκφράζονται αμφιβολίες αν από την κυριαρχία αυτή διασώζεται το σύστημα απονομής δικαιοσύνης.

Ο γράφων ποτέ δεν μίλησα δημόσια για δικαστικές αποφάσεις. Και δεν το έκανα όχι διότι με απέλειπε το θάρρος. Και το κάνω τώρα γιατί αρχίζει να μου λείπει η ελπίδα, ως άνθρωπος εκ των έσω (37 χρόνια συνεχούς και αδιάλειπτης μαχόμενης δικηγορίας). Δύο πρόσφατες αποφάσεις της ελληνικής Δικαιοσύνης θα μπορούσαν να αποτελέσουν ορόσημο και σταθμό για την ίδια αλλά και για το κράτος δικαίου. Όμως δεν αποτέλεσαν, τουλάχιστον αυτή τη φορά. Η Δικαιοσύνη (summum donum = τελικό αγαθό) πρέπει να είναι πλατύδρομη και πάντοτε να λάμπει, να φωτίζει τις καρδιές των πολιτών και αυτό θα γίνει εάν πραγματώνεται αυτό που έλεγε ο Πρωταγόρας: «Καμία ανθρώπινη κοινωνία δεν μπορεί να υπάρξει αν δεν διέπεται από το αίσθημα του Δικαίου και της Ηθικής, έννοιες που κατά τον Πρωταγόρα είναι αλληλένδετες και συνθέτουν την κοινή αντίληψη περί δικαίου. Αυτή ορίζει και αυτή πρέπει να ορίζει την απονομή της δικαιοσύνης και τη λειτουργία ενός ευνομούμενου και δημοκρατούμενου κράτους. Υπάρχει μια υπέροχη απόφαση του Εφετείου της Κύπρου, η οποία στην αιτιολογία της δέχεται ότι «η προσβολή του κοινού περί δικαιοσύνης αισθήματος κλονίζει, ουσιαστικά, την πίστη στο δίκαιο». Από τα χρόνια της αρχαιοελληνικής γραμματείας έρχεται ορμητική η φωνή του Φωκυλίδη (5ος π.χ. αιώνας ποιητής από τη Μίλητο): «Μηδενί δίκην δικάσης, πριν αμφοίν μύθον ακούσης» (κανένα δεν θα δικάσεις πριν ακούσεις την εκδοχή και των δύο) και αυτό έχει την έννοια ότι ο δικαστής, πριν εκδώσει την απόφασή του, θα ακούσει όλες τις πλευρές και τους μάρτυρές τους, έχοντας πάντοτε ως φωτεινό πυρσό και ρομφαία τα λόγια του Φερδινάνδου Ι΄ «Fiat iustitia et pereat mundus» (ας επικρατήσει η δικαιοσύνη και ας χαθεί ο κόσμος) ή τα λόγια του Κομφούκιου: «Ο ανώτερος άνθρωπος σκέφτεται μόνο τη δικαιοσύνη. Ο κατώτερος άνθρωπος σκέφτεται μόνο τα συμφέροντά του». Η Δικαιοσύνη μπορεί και δικαιούται να είναι τυφλή, όμως πρέπει να κερδίζει με το πνεύμα και την ποιότητα των αποφάσεών της και την εμπιστοσύνη των πολιτών. Και η κρίση των πολιτών δεν είναι ποτέ τυφλή, αλλά ζώσα με αιχμή την κοινή περί Ηθικής αντίληψή τους. Και ερωτάται: Μπορεί να υπάρξει Δικαιοσύνη αντίθετα με την Ηθική; Η απάντηση είναι αρνητική, γιατί δεν μπορεί να πραγματωθεί η συνταγματικός σκοπός της απονομής της δικαιοσύνης κόντρα στην Ηθική («Όταν ο νόμος και η Ηθική συγκρούονται μεταξύ τους, ο πολίτης έχει τη σκληρή επιλογή είτε να χάσει την αντίληψή του περί Ηθικής, είτε να χάσει τον σεβασμό του προς τους νόμους και τη Δικαιοσύνη», Frederic Bastiat, Γάλλος κοινωνιολόγος, 1801-1850).

Όλα τα παραπάνω γράφονται με ευκαιρία δύο αποφάσεις της Δικαιοσύνης. Η μία αφορά τη γνωστή περίπτωση της Ηριάννας, και η δεύτερη απόφαση του ΣτΕ με την οποία κηρύχθηκε εν μέρει αντισυνταγματική ΚΥΑ που αφορούσε το πόθεν έσχες, μεταξύ άλλων, και των δικαστών. Και με τις δύο αυτές αποφάσεις η ελληνική Δικαιοσύνη έχασε μια τεράστια ευκαιρία καταξίωσής της και απόδειξης ότι πράγματι είναι ο αληθινός συνταγματικός πυλώνας του δημοκρατικού πολιτεύματος και ότι αυτά που πηδαλιουχούν τη δικαστική σκέψη είναι το δημόσιο συμφέρον και η προστασία της ελληνικής κοινωνίας. Όχι ότι αυτό δεν το έκανε με άλλες αρκετές αποφάσεις της, αλλά τώρα, να(!), υπάρχουν εκείνες οι γκρίζες πλευρές που δεν επιβεβαιώνουν ότι η Θέμις είναι «τυφλή», που δεν ικανοποιούν το περί δικαίου λαϊκό αίσθημα, που το ελάχιστο γκρίζο (ή εκλαμβανόμενο από το σύνολο της κοινωνίας ως γκρίζο) μετατρέπεται σε μελάνωμα που απλώνεται και όλο απλώνεται στο σώμα της ελληνικής κοινωνίας και διαρρηγνύει τον δεσμό εμπιστοσύνης που επιβάλλεται να υπάρχει πάντοτε μεταξύ Δικαιοσύνης και κοινωνίας. Στη μία απόφαση «επικίνδυνη» η Ηριάννα για την κοινωνία και γι’ αυτό να συνεχίσει στη φυλακή και έτσι να κοιμάται ήσυχη η ελληνική κοινωνία, στην άλλη οι δικαστές να ελέγχουν οι ίδιοι τους εαυτούς τους για το πόθεν έσχες τους και να μη δηλώνονται στοιχεία που πιθανόν θα αποκάλυπταν μη νόμιμο προσωπικό πλουτισμό. Ακούν η Δικαιοσύνη και οι λειτουργοί της τον αχό, την κραυγή της κοινωνίας για ισότητα και ελευθερία; Μένει να αποδειχθεί, διότι «Ο σκοπός του νόμου δεν είναι να καταργήσει ή να περιορίσει, αλλά να διαφυλάξει και να μεγεθύνει την ελευθερία», John Locke).

Κοντολογίς, για την «τυφλή» Θέμιδα δεν είναι δεδομένη και η τυφλή εμπιστοσύνη της κοινωνίας και των πολιτών, διότι οι αποφάσεις της βρίσκονταν, βρίσκονται και θα βρίσκονται κάτω από την κρίση και την έρευνα της κοινωνίας, αλλά και της Ιστορίας. Ναι, και της Ιστορίας, της Ιστορίας που είναι ένα μυθιστόρημα, που όμως μπορεί να αποδειχθεί, και αυτό το «αποδειχτεί» θα πυροδοτεί τις καρδιές και τις συνειδήσεις μας για μια Πολιτεία δικαιοσύνης και δημοκρατίας. Τόσο απλά. * Ο Σπύρος Ε. Λάππας είναι δικηγόρος, βουλευτής Καρδίτσας του ΣΥΡΙΖΑ