Σκέψεις για μια πράσινη αυτοδύναμη πόλη, γειτονιά, πολυκατοικία
Γιώργος Ξένος
Αρχιτέκτονας
Πράσινο οικοδομικό τετράγωνο
Aπό τότε που ο άνθρωπος έγινε καλλιεργητής τροφοσυλλέκτης μέχρι και τη βιομηχανική εποχή, φρόντιζε να στήνει τους οικισμούς του σε περιοχές που του εξασφάλιζαν νερό, εύφορη γη και ευνοϊκές κλιματικές συνθήκες. Έτσι σιγά - σιγά απόκτησαν και μόνιμο χαρακτήρα.
Τότε άρχισε να χτίζεται η σχέση αγάπης ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση, μια σχέση ερωτική. Ο άνθρωπος φρόντιζε τη γη, την όργωνε, έριχνε τους σπόρους του, αυτή τους κράταγε μέσα στα σπλάχνα της λίγους μήνες και μετά του πρόσφερε τους καρπούς της. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο λοιπόν άρχισε και η διαμόρφωση των πρώτων αρχιτεκτονικών και οικιστικών αξιών που στηρίζονται στη βασική αρχή ότι το φυσικό περιβάλλον αφού αποτελεί το κέλυφος της ζωής και των δράσεων των ανθρώπινων ομάδων, αποτελεί ένα ενιαίο οργανικό σύνολο με τον άνθρωπο και το ανθρωπογενές περιβάλλον.
Αρχικά οι καλύβες του οικισμού στήθηκαν περιμετρικά γύρω από έναν ελεύθερο χώρο όπου οι άνθρωποι συνευρίσκονταν, επικοινωνούσαν, βάφονταν, στολίζονταν, χόρευαν σε διάφορες τελετουργίες, συνήθως σε επίκληση και εξευμενισμό των στοιχείων της φύσης, των πνευμάτων κ.λπ. - έτσι γεννήθηκε η πλατεία, η κοινωνική - πολιτισμική ταυτότητα του οικισμού.
Παράλληλα και οι καλύβες απόκτησαν πιο μόνιμο χαρακτήρα έγιναν χτιστές με πέτρα. Στην αρχή ήταν όπως οι καλαμένιες καλύβες, ένα τετράγωνο μονόχωρο κτίσμα, μετά ένα ορθογώνιο πολύχωρο και στο τέλος (σαν να κατάλαβαν πως το παράκαναν με την εκμετάλλευση της γης) πρόσθεσαν και έναν πρόδομο, κάτι σαν συμφιλίωση του κτιστού με το ελεύθερο περιβάλλον, τη φύση δηλαδή.
Γεννήθηκε έτσι ο ημιυπαίθριος χώρος. Και να σκεφθεί κανείς με τι τρόπο στις μέρες μας απαξιώθηκε, ευτελίστηκε και έγινε αντικείμενο άθλιας εμπορικής και πολιτικής εκμετάλλευσης αυτό το αρχιτεκτονικό- πολεοδομικό στοιχείο με την τόσο πλούσια και πολύπλευρη αξία, δηλαδή:
-Λειτουργική, καθώς συμβάλλει στην ομαλή, σταδιακή μετάβαση από έναν χώρο σκοτεινό, π.χ., σε έναν άλλο, φωτεινότερο, από έναν πιο ψυχρό, σε έναν πιο ηλιόλουστο,
πιο ζεστό.
-Αισθητική, καθώς αυτός, όπως και ο ημιώροφος και το ημιυπόγειο, για την αρχιτεκτονική γλώσσα, είναι ότι είναι για τη μουσική γλώσσα τα ημιτόνια, η ύφεση και η δίεση, δηλαδή τα μαύρα πλήκτρα του πιάνου.
-Φιλοσοφική, γιατί το σχήμα "αίθριο - ημιυπαίθριο κτιστό" δίνει την αίσθηση, την παράσταση στον χώρο, την οπτικοποίηση δηλαδή της διαλεκτικής, χιλιάδες χρόνια πριν την εκφράσει ο Ηράκλειτος ως τρόπο σκέψης.
-Ιδεολογική, καθώς ο "πρόδομος" της νεολιθικής κατοικίας εκφράζει τη βασική αντίληψη (από τότε) για τη ζωή, τη φύση και τη σχέση φύσης - ανθρώπου- κτίσματος, αντίληψη σταθερή και διαχρονική αφού τη μετέφερε στον τύπο του μεγαρικού ανακτόρου, στη ναοδομία αλλά και στην πιο οργανωμένη μορφή κατοικίας, καθιερώνοντας τον τύπο: αίθριο- αυλή (δηλαδή φύση), περιστύλιο (ημιυπαίθριο), κτίσμα. Η πιο τρανή όμως απόδειξη της ιδεολογικής του αξίας είναι πως, όταν επικράτησε ο χριστιανισμός ως κοσμοαντίληψη (εχθρική προς τη φύση), το αίθριο και ο ημιυπαίθριος σιγά-σιγά καταργήθηκαν.
Ενδεικτική απεικόνιση δύο δικτύων από ψηλά
Η απαξίωση της πόληςΗ αντίληψη αυτή οργάνωσης της πόλης και της κατοικίας έφτασε μέχρι τις παραμονές του B' Παγκοσμίου Πολέμου. Οι πόλεις περιβάλλονταν από καλλιεργήσιμη γη, χτίζονταν πάλι δίπλα σε (ή διασχίζονταν από) ποτάμια και λίμνες, ενώ η δομή τους δεν ήταν παρά μια σύνθεση αρχαϊκών οικισμών -δηλαδή γειτονιών- , με κυρίαρχα στοιχεία την κεντρική πλατεία και την εσωτερική αυλή των κατοικιών.
Έτσι, ανοίγοντας κανείς την εξώπορτα ενός παλιού αθηναϊκού σπιτιού αντίκριζε στο βάθος την αυλή, τον ιδιωτικό δηλαδή ελεύθερο χώρο με τη σκάλα, το λιακωτό στον όροφο και, περνώντας υποχρεωτικα από αυτήν και βιώνοντας την κοινωνική της διάσταση, της "μετάγγιζε" την αίσθηση (σχέσεις - λειτουργίες - εμπειρίες) από τον δημόσιο ελεύθερο χώρο, την πλατεία, τον δρόμο. To ίδιο ισχύει και αντίστροφα, όταν από την αυλή περνούσε στον δρόμο. Ήταν δηλαδή "φορέας" της αίσθησης της κοινωνικότητας και του ιδιωτικού και του δημόσιου χώρου ταυτόχρονα. Μήπως άραγε αυτό διαμόρφωνε ένα είδος "ολοκληρωμένου πολίτη", πολίτη με συνείδηση κοινωνική, συλλογική αλλά και οικολογική;
Μετά το τέλος του πολέμου και ενώ οι Ευρωπαίοι ξανάχτιζαν πέτρα- πέτρα τις ισοπεδωμένες από τους βομβαρδισμούς του πολέμου πόλεις τους πάνω στα αρχικά τους σχέδια, εμείς, αν και οι πόλεις μας δεν είχαν υποστεί σοβαρούς βομβαρδισμούς τις ισοπεδώσαμε μόνοι μας ξεκινώντας από την Αθήνα, με βαριά όπλα την "αντιπαροχή" εργαλείο πρωτοπόρο στην εμπορευματοποίηση αγαθών και αξιών, και έναν οικοδομικό κανονισμό απαρχαιωμένο στείρο, δύσχρηστο στην πολυνομία του, χωρίς ενσωμάτωση των νέων μεταπολεμικών τεχνολογιών αντιλήψεων και αρχών - μέχρι και τη δεκαετία του '60 χτίζαμε χωρίς μόνωση στο εξωτερικό κέλυφος -, ένα εργαλείο που δέσμευε τη φαντασία του αρχιτέκτονα. Αυτόν τον μεταπολεμικό οργασμό ανοικοδόμησης τον ονομάσαμε ανάπτυξη.
Έτσι σβήσαμε την αρχιτεκτονικά και πολεοδομικά διατυπωμένη νεότερη ιστορία μας, επειδή εξαφανίσαμε τις "αρχιτεκτονικές αξίες", την αυλή, το λιακωτό, την πλατεία και την αλάνα, αλλά και to πράσινο και τα νερά που διέσχιζαν όλο το λεκανοπέδιο. Τελικά εξαφανίσαμε τη ΓΕΙΤΟΝΙΑ, το βασικό κύτταρο της πόλης και της κοινωνίας.
 |
| Μονη Αγίας Τριάδος Τσαγκαρόλων Ακρωτηρίου. |
Τελικά, μέσα σε αυτήν την ξέφρενη μεταπολεμική μας "αναπτυξιακή" πορεία της αντιπαροχής διαμορφώσαμε μια πόλη αντιαισθητική, απρόσωπη και απάνθρωπη, που επιπλέον την παραδώσαμε στο αυτοκίνητο, στρώνοντάς του μάλιστα χρυσό χαλί, αφού κλείσαμε ποταμούς, παραποτάμους, ακόμη και ρέματα (τον Κηφισό, όμως, τον αφήσαμε ανοιχτό, για να ρίχνουμε τα λύματα της περιοχής!).
Υπάρχει άραγε τρόπος για να αναστρέψουμε αυτήν την κατάσταση έστω και τόσο αργά, μιας και προβλέπεται πάλι οργασμός, αυτήν τη φορά "πράσινης" ανάπτυξης (προτού οι κάμποι και τα λιβάδια μας γίνουν μπλε και οι βουνοκορφές μας γεμίσουν με τρομακτικά πουλιά με τις τεράστιες φτερούγες τους); Πιστεύω ότι μπορούμε, αλλά μόνο:
-Αν προχωρήσουμε σε μια συνολική και ριζική ανάπλαση και εμπλουτισμό του ελεύθερου δημόσιου χώρου με ένα πρόγραμμα μακράς πνοής. Όχι δηλαδή με περιστασιακές σημειακές παρεμβάσεις που δεν λύνουν ουσιαστικά ούτε τα τοπικά προβλήματα, αφού απλώς τα μεταφέρουν παρακάτω, με αποτέλεσμα να δημιουργούμε αναβαθμισμένες νησίδες (με "αναβαθμισμένες" και τις αξίες των ακινήτων βεβαίως!!!), μέσα σε ένα περιβάλλον γενικής παρακμής.
-Αν ξεκινήσουμε ένα πρόγραμμα παρεμβάσεων στο δομημένο περιβάλλον με στόχο την κατά το δυνατόν αξιακή, αισθητική και λειτουργική του βελτίωση, ώστε, μαζί με τον αναμορφωμένο ελεύθερο χώρο, να αποκαλύψουν μια ΝΕΑ ΠΟΛΗ που να αξίζει στους πολίτες της.
Ανάπλαση δημόσιου χώρου
Όπως φαίνεται στο ενδεικτικό παράδεγμα μιας τυχαίας περιοχής της Αθήνας, πρώτος στόχος είναι η αναβίωση της γειτονιάς, κάτι που μπορεί να επιτευχθεί με την οριοθέτησή της. Δεύτερος στόχος, η δημιουργία νέων πλατειών. Η σκέψη είναι απλή: διαχωρισμός των λειτουργιών της πόλης με:
-Ένα δίκτυο για την κυκλοφορία των αυτοκινήτων, κάθε μάτι του οποίου οριοθετεί και αναδεικνύει τις γειτονιές, αυτονομώντας τες σαν κυψέλες ζωής, σαν ανθρώπινες νησίδες πνιγμένες στο πράσινο, αλλά και εξοπλισμένες με στοιχεία που να αποτελέσουν πλουτοπαραγωγικές πηγές που θα δώσουν την ευκαιρία στην κοινότητα της γειτονιάς να τις αξιοποιήσει, μέσα από συλλογικές, αυτοδιαχειριστικές διαδικασίες, ώστε να αποκτήσει οικολογική και ενεργειακή αυτάρκεια, μια δική της "εσωτερική οικονομία". Κάτι δηλαδή σαν "γειτονιές κράτη" (ή μίνι πόλεις - κράτη).
-Ένα δίκτυο πεζοδρόμων για την κυκλοφορία πεζών και ποδηλάτων που, διασχίζοντας μέσα από τις γειτονιές όλη την Αθήνα, θα συνδέονται με τοπόσημα αρχαιολογικούς χώρους κ.λπ., ενώ παράλληλα θα συνδέουν και τις γειτονιές μεταξύ τους. Έτσι η Αθήνα θα μεταμορφωθεί σε ένα απέραντο "οικολογικό - ενεργειακό - αρχαιολογικό πάρκο".
 |
| Μοναστηράκι |
Δημιουργούνται, δηλαδή, δυο πλέγματα. Ένα θερμό πλέγμα, μέσα στο οποίο κυκλοφορεί το "ανθρώπινο ρευστό" που δίνει κίνηση στο αστικό τοπίο και ζωντάνια στον κοινωνικό οργανισμό, και ένα ψυχρό πλέγμα, στο οποίο κυκλοφορεί το "μεταλλικό ρευστό", ο ποταμός των αυτοκινήτων. Ο συνδυασμός αυτών των δύο δικτύων προσφέρει ένα σύστημα κόμβων - πλατειών εκεί που αυτά διασταυρώνονται, οι οποίες δημιουργούνται με τη βύθιση του αυτοκινητόδρομου και την ανάλογη διαμόρφωση του ελαφρώς υπερυψωμένου σταυρού της διασταύρωσης, η οποία υπερύψωση τονίζει τον χαρακτήρα τους ως χώρων στάσης, συνεύρεσης και επικοινωνίας, ενώ παράλληλα προβάλλει τον συμβολικό τους χαρακτήρα σαν "γέφυρες επικοινωνίας" που "ενώνουν" τις πλωτές γειτονιές μεταξύ τους.
Εδώ εφαρμόζεται και η πολύ εύστοχη ιδέα του συνάδελφου Mix. Λομβαρδέα, πολιτικού μηχανικού (όπως δημοσιεύθηκε στο Δελτίο TEE2 558/2009), με την πρόβλεψη δύο πετάλων αναστροφής στα άκρα των πλατειών, στην περίπτωση που αυτές σχηματίζονται πάνω από δρόμους δύο κατευθύνσεων, οπότε καταργούνται η στροφή αριστερά και η διασταύρωση άρα καταργείται και η ανάγκη φωτεινών σηματοδοτών.
Σύστημα πλατειών
Πλατεία τύπου Α σε κόμβο πεζόδρομου με αυτοκινητόδρομο
Οι πλατείες αυτές (τέσσερις περιμετρικά- κοινές για τις 4 όμορες γειτονιές) καθώς και η εσωτερική (στον σταυρό τεσσάρων οικοδομικών τετραγώνων), πέρα από τον εξοπλισμό που αναφέραμε για τη γενικότερη αυτάρκεια της γειτονιάς, θα αποτελέσουν την καρδιά της, εκεί όπου θα παράγεται πλέον η ζωή, συλλογικά, δημιουργικά, χτίζοντας ξανά σιγά- σιγά τον πολιτισμό που μας αξίζει, μιας και θα έχουν εξασφαλιστεί σε μεγάλο βαθμό οι άλλες θεμελιώδεις ανάγκες του ανθρώπου, δηλαδή αυτή της διαβίωσης και αυτή της ασφάλειας (χάρη στην ενδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής). Μην ξεχνάμε άλλωστε ότι το λίκνο του πολιτισμού και της παιδείας υπήρξαν από τα πανάρχαια χρόνια οι δρόμοι και οι πλατείες, εκεί δημιουργήθηκαν τα πάντα. Η φιλοσοφία, η πολιτική, ο χορός, η μουσική, το θέατρο.
Νησίδα-γειτονιά από ψηλά
Οι τύποι των πλατειών που μπορούν να δημιουργηθούν είναι:
1. Πλατείες για χαλάρωση, επικοινωνία, ψυχαγωγία καθώς και πολιτιστικές και καλλιτεχνικές δραστηριότητες και μάλιστα πολυτισμικού χαρακτήρα σε καθημερινή βάση (πλατείες πολλαπλών λειτουργιών) και θα λειτουργούν:
-Για την επίλυση, μέσα από τακτικές και έκτακτες συνελεύσεις των κατοίκων, θεμάτων που αφορούν είτε βασικά προβλήματα της καθημερινότητας τους είτε γενικότερα προβλήματα, κοινωνικά, οικονομικά, παιδείας κλπ. Για τα πρώτα, οι αποφάσεις των γενικών συνελεύσεων θα είναι άμεσα εφαρμόσιμες από κατοίκους της γειτονιάς, κληρωτούς από τη γενική συνέλευση, στην οποία και θα αποδίδουν λογαριασμό.
Για τα άλλα, οι αποφάσεις των γενικών συνελεύσεων των γειτονιών, ομαδοποιημένες θα μπαίνουν ως προτάσεις για συζήτηση στις γενικές συνελεύσεις των συνοικιών ή διαμερισμάτων που αυτές ανήκουν, οι αποφάσεις πάλι των οποίων θα προωθούνται ως προτάσεις στις γενικές συνελεύσεις των δήμων κ.ο.κ. Έτσι οι προτάσεις, ακολουθώντας μια διαλεκτική διαδρομή που θα τις βάζει αναγκαστικά σε συνεχή και εξονυχιστική επανάκριση, επεξεργασία και εμπλουτισμό, θα καταλήγουν στην "Εθνική Γενική Συνέλευση" για τις τελικές αποφάσεις-νόμους. Θα έχουμε δηλαδή νόμους για τα θέματα της γειτονιάς, της συνοικίας( ή διαμερίσματος), του δήμου, του νομού, της περιφέρειας, του κράτους, που έχοντας διαμορφωθεί από τους ίδιους τους πολίτες θα αποτελούν την πραγματική βούληση εκατομμυρίων πολιτών και όχι την απόφαση κάποιων "αντιπροσώπων", που σημαίνει πραγματική και άμεση δημοκρατία. Φανταστείτε δηλαδή η ιδέα, η σκέψη, το όνειρο μιας φοιτήτριας, π.χ., από μια γειτονιά της Καισαριανής, διατυπωμένο σαν πρόταση στη γενική συνέλευση, να γίνει μια μέρα νόμος του κράτους. Δεν είναι καταπληκτικό; Όχι δεν είναι. Καταπληκτικό είναι ότι το όνειρο αυτό, περνώντας μέσα από τα σαράντα κύματα, θα γονιμοποιήσει και θα γονιμοποιηθεί από τις σκέψεις και τα όνειρα χιλιάδων, εκατομμυρίων συμπολιτών της μέχρις ότου ψηφιστεί σαν "όνειρο όλων των Ελλήνων".
-Για καθημερινά διαπολιτισμικά δρώμενα, για εβδομαδιαία ή πιο μακρόχρονα αφιερώματα στη μουσική, την ποίηση, τις λαϊκές τέχνες αλλά και άλλες εκφάνσεις της ζωής, π.χ. εβδομάδες τοπικής κουζίνας, χειροτεχνίας κ.λπ.
-Για συνεργασίες και ένταξη στην καθημερινότητα της γειτονιάς κινήσεων όπως το θέατρο του Δρόμου, για εικαστικά δρώμενα, θεατροποιημένη απόδοση της μυθολογίας και της ποίησης μας (Ομηρος, Ησίοδος). Στην Κρήτη ακόμα κι ένα παιδί 10 ετών μπορεί σε δυο λεπτά να στήσει μια μαντινάδα, γιατί αυτά είναι τα ακούσματά τους από την κούνια τους. Οι παππούδες και οι γιαγιάδες τους ξέρουν απέξω όλο τον "Ερωτόκριτο". Αν λοιπόν τα παιδιά έλθουν από μικρή ηλικία σε επαφή, μέσα από το θεατρικό παιχνίδι, με τη μυθολογία μας, την αρχαία λογοτεχνία μας, το αρχαίο δράμα, γιατί να μην μπορούν να αποστηθίσουν "Οδύσσεια", "Ιλιάδα" κλπ. (Αξίζει να ψάξετε στο google: Μικροί Πλάτωνες στο Νηπιαγωγείο).
Πλατεία στέκι της γειτονιάς
Στις εσωτερικές πλατείες, χρήσιμο είναι να προβλέπονται υπόσκαφοι χώροι για διάφορες κοινωφελείς λειτουργίες
2. Πλατείες για παιδότοπους και αλάνες, για να ξαναθυμηθούν τα παιδιά το παιχνίδι την αρχέγονη πηγή της γνώσης, της παιδείας δηλαδή).
3. Πλατείες για χώρους γεωργικής καλλιέργειας (όπου η παραγωγή θα γίνεται στον τόπο της κατανάλωσης, χωρίς μεταφορές, μεσάζοντες κλπ.).
Εκείνο όμως που είναι πιο σημαντικό είναι, κατά τη διαμόρφωση όλων των πλατειών, να προβλέπονται οπωσδήποτε στοιχεία τέτοια, που να μπορούν να αξιοποιηθούν πολλαπλά ως πλουτοπαραγωγικές πηγές.
Πλουτοπαραγωγικές πηγές
-Η πρώτη πλουτοπαραγωγική πηγή θα είναι η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με κάθε τρόπο, για τον λόγο δε αυτόν θα πρέπει οι πλατειές αλλά και οι πεζόδρομοι να διαμορφωθούν και να εξοπλιστούν κατάλληλα με αρχιτεκτονικά ή ακόμη και εικαστικά στοιχεία, στα οποία να εντάσσονται εύκολα ενεργειακές μονάδες (π.χ. φτερωτές και φωτοβολτάϊκες πλάκες). Επίσης θα πρέπει να προβλέπονται υδάτινα στοιχεία που θα αποτελέσουν υδροβιότοπους, οι οποίοι θα συμβάλλουν και στη θερμική άνεση του μικροπεριβάλλοντος, αλλά κυρίως στην παραγωγή ενέργειας με τη χρήση μικρών φτερωτών. Γενικά, θα πρέπει να αξιοποιηθεί ό,τι κινείται, για την παραγωγή ενέργειας, ακόμη και οι κούνιες, οι τραμπάλες και τα carousel στις παιδικές χαρές, κάτι που μπορεί να αξιοποιηθεί και παιδαγωγικά.
-Η δεύτερη πλουτοπαραγωγική πηγή θα είναι η γεωθερμία. Από τη στιγμή που από τις βυθίσεις των αυτοκινητοδρόμων γίνεται εκσκαφή σε βάθος μεγαλύτερο από 200 μ. και έχουμε συνολικά τεράστιες επιφάνειες, οριζόντιες και κατακόρυφες περιμετρικά από τις παρειές των εκσκαφών, σπαρμένες σε όλη την Αθήνα, προσφέρεται άπλετα κατω από τα πόδια μας δωρεάν τηλεθέρμανση, τηλεψύξη ή όποια άλλη εφαρμογή της γεωθερμίας.
-Η τρίτη πλουτοπαραγωγική πηγή, φυσικά, είναι οι λαχανόκηποι, τα "μποστάνια" της γειτονιάς (επαναφορά δηλαδή των τσιμενιοποιημένων λαχανόκηπων του Ρέντη, του Χαλανδρίου κ.λπ., δηλαδή της "εύφορης γης γύρω από τους αρχαϊκούς οικισμούς"). Η εκμετάλλευσή τους, εκτός από την καλλιέργεια οπωρολαχανικών, μπορεί να επεκταθεί και σε άλλες καλλιέργειες ή φυτεύσεις, που μπορούν να δημιουργήσουν μικρές βιοτεχνίες σε συνεταιριστική ή και επιχειρηματική βάση ακόμη. Να φυτεύονται, π.χ., παντού νανομουριές (εύκολο κλάδεμα) για την εκτροφή μεταξοσκώληκα και την παραγωγή μεταξιού. Αυτή η παραγωγική οργάνωση της γειτονιάς, άρα και της πόλης ολόκληρης, πέρα από τη δημιουργία μόνιμων και διαρκών θέσεων εργασίας, αποκαθιστά και πάλι τη χαμένη σχέση του ανθρώπου με τη φύση, ενισχύει τη δυναμική της κοινωνικής ενσωμάτωσης, πράγμα που σημαίνει ειρηνική διαβίωση, με συνέπεια την ασφάλεια και τη μείωση της εγκληματικότητας, και τέλος επανασύνδεση και ενίσχυση του κοινωνικού ιστού.
 |
| Κούμος Καλύβες Σούδας. |
Εσωτερικές πλατείες
Πέρα όμως από τις τέσσερις πλατείες που θα περιβάλλουν κάθε γειτονιά, τον πιο σημαντικό ίσως ρόλο μπορούν να παίξουν οι εσωτερικές πλατείες. Με την υπερύψωση του σταυρού, μπορούν να δημιουργηθούν υπόσκαφοι χώροι και να χρησιμοποιηθούν για πάρα πολλές κοινωφελείς και πολιτιστικές χρήσεις, όπως π.χ.:
-Για στέκι της γειτονιάς, ένα είδος μουσικοφιλολογικού καφενείου (όπως ήταν το "Καφέ Παράσταση" στα Εξάρχεια).
-Για τη στέγαση ενός μικρού ιατρείου πρώτων βοηθειών, κάτι σαν μίνι Κέντρο Υγείας της περιοχής, του διαμερίσματος ας πούμε.
-Για γραφεία του συλλόγου των εκπροσώπων της γειτονιάς.
-Για χώρους - παζάρια ανταλλαγής μεταχειρισμένων (βιβλία, CD, ηλεκτρονικά, έπιπλα, ρούχα κ.ά.).
-Για αίθουσες διδασκαλίας, π.χ. ξένων γλωσσών ή Ελληνικών (σε μετανάστες) ή διαφόρων τεχνών, όπως ζωγραφικής, γλυπτικής, αγγειοπλαστικής (κάποτε περνώντας
απλώς από τα "Κανατάδικα" στην Κηφισίας ένιωθες κάπως. Σήμερα δεν βρίσκεις ούτε τασάκι πήλινο), μουσικής, από όπου μπορούν να ξεπηδήσουν και διάφορα ταλέντα. Τα ταλέντα αυτά μπορούν και πρέπει να στηριχθούν και να προωθηθούν μέσα από ομαδικές ή ατομικές εκθέσεις και άλλες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, συζητήσεις, αναλύσεις των έργων μέσα στις πλατείες της γειτονιάς, και τελικά να καταξιώνονται μέσα από αυτές και όχι μέσα από τα εμπορικά κυκλώματα.
Όλες αυτές οι δραστηριότητες μπορούν φυσικά να πραγματοποιούνται και μέσα από την εθελοντική προσφορά (γιατρών - δασκάλων - καλλιτεχνών κ.λπ.). Ιδιαίτερη φροντίδα πρέπει να δοθεί στη μουσική παιδεία ώστε να γίνει συνείδηση ότι η μουσική είναι μία και είναι η μόνη τέχνη που μπορεί να ενώσει μέσα από τη μέθεξη των ίδιων αισθημάτων και ιδεών και να κάνει να συν-κινηθούν την ίδια στιγμή χιλιάδες άνθρωποι και να εκδηλώσουν τα αισθήματα αυτά με ενθουσιασμό και πάθος και έκσταση. Αυτό είναι και η δύναμή της, γι αυτό και η Εκκλησία, που είχε καταλάβει αυτήν τη δύναμη, την είχε υπό τον έλεγχό της τόσους αιώνες, θα πρέπει δηλαδή κάθε γειτονιά, έστω κάθε συνοικία, να έχει κάτι σαν τη δική της "μικρή μουσική ακαδημία", να δημιουργεί μικρά μουσικά σύνολα, μικρές χορωδίες κ.λπ.(Ψάξτε στο Google για το δίκτυο El sistema στη Βενεζουέλα).
Πόσο ωραίο θα είναι στ' αλήθεια αυτό το οικολογικό, ενεργειακό, αρχαιολογικό πάρκο να είναι και μουσικό πάρκο, που, όταν περιδιαβαίνεις την πόλη, κάθε πλατεία που περνάς να είναι και μια έκπληξη, αλλού ένα μικρό συγκρότημα, να παίζει Bach, αλλού να παίζει rock, αλλού Τσιτσάνη, αλλού μουσικές απ' ολο τον κόσμο, να πλημμυρίσει δηλαδή από μουσική η Αθήνα (κάποτε αυτόν τον ρόλο μήπως τον έπαιζε η λατέρνα;). Αλλά το σπουδαιότερο είναι να φανεί ότι η μουσική είναι μία και αποτελεί πανανθρώπινη κληρονομιά και δεν μπορεί, π.χ., η κλασική μουσική, κλεισμένη μέσα σε "μέγαρα", "στέγες" ή "ιδρύματα", να αποτελεί ιδιοκτησία και το καλό κοστούμι μιας τάξης για να ξεχωρίζει, να υπερέχει από τις άλλες. Η μουσική, όπως και όλες οι τέχνες, εγγράφονται καλύτερα στον ψυχισμό των ανθρώπων όταν βιώνονται ως στοιχείο της καθημερινότητάς τους. Χαίρεσαι να βλέπεις ηλικιωμένους, νέους, παιδιά, ζευγάρια με τα μωρά τους αγκαλιά, καθισμένους σε πεζούλες ή οκλαδόν στο χώμα ή σε πλοιάρια μέσα, να παρακολουθούν μεγάλες συμφωνικές ορχήστρες, σε δρόμους, πλατείες ή μέσα σε κανάλια, σε πόλεις της Ευρώπης.
 |
| Δούναβης Βιέννη |
Γιατί είναι κρίμα σήμερα να μην έχει μουσική παιδεία ένας λαός με τόσο πλούσια και με τόσο πλήθος ειδών μουσική παράδοση όσο κανένας άλλος. Μουσική παράδοση που περιέχει από το δημοτικό, το ρεμπέτικο, το λαϊκό μέχρι το νησιώτικο, το ριζίτικο, τη μαντινάδα, μέχρι την ηλεκτρονική μουσική, μέχρι, μέχρι χάνεις τον αριθμό. Ενας λαός, ο
μόνος, απ' ό,τι ξέρω, που έχει μελοποιήσει ακόμη και τον θρήνο του - που κι αυτός έμμετρος είναι -, τα μοιρολόγια (μήπως το μοιρολόι είναι το κατευόδιο, όπως το νανούρισμα είναι το καλωσόρισμα στη ζωή;) να έχει περιπέσει σε τέτοια παρακμή, με παραγωγή από μουσικά υποπροϊόντα που υπακούουν στους νόμους της αγοράς και μόνο.
Ειδικός χώρος, πιστεύω, θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί σαν "Ινστιτούτο Ερευνών. Έτσι κι αλλιώς η από πάνω έρευνα, η κρατική, δεν έχει αποδώσει τα αναμενόμενα, αφού τα κονδύλια πηγαίνουν συνήθως στους ημετέρους, με άγνωστα αποτελέσματα, αλλά κι όταν ακόμη κάτι θετικό γίνεται, στη συνέχεια αυτό το κάτι χάνεται στο διάστημα. Ας ξεκινήσει λοιπόν η έρευνα και από κάτω, από τη βάση, η οποία νιώθοντάς τη δικό της έργο, κάτι που την αφορά, το πιθανότερο είναι να τη στηρίξει και να την προστατεύσει.
 |
| Απο Ακρωτήρι θέα πόλης Χανίων. |
Νέοι και όχι μόνο, φοιτητές, πτυχιούχοι και απλοί άνθρωποι να μπορούν να συγκεντρώνονται και να ξεδιπλώνουν τις ερευνητικές τους ανησυχίες, και μέσα σε πνεύμα συνεργασίας, αξιολογώντας και ομαδοποιώντας τα θέματα και τις προτάσεις, να προχωρούν, στον βαθμό που απαιτούνται σχετικά απλά μέσα, στο πείραμα (όπου χρειάζεται) και την εφαρμογή. Τα επιτεύγματά τους θα μπορούν να προβάλλονται, να αξιολογούνται και να βραβεύονται ανάλογα, μέσα από εκθέσεις στις πλατείες, να κατοχυρώνονται σαν ευρεσιτεχνίες και κάποιες απ' αυτές ίσως και να μπορούν να βγουν και στην παραγωγή (σαν μια "συνεταιριστική" επενδυτική δραστηριότητα της γειτονιάς ίσως;). Είναι απλώς μια σκέψη για επεξεργασία. Μην ξεχνάμε άλλωστε πόσο δαιμόνιος είναι ο Έλληνας και πόσες εφευρέσεις έχουν πραγματοποιηθεί στην αυλή ή το υπόγειο ενός σπιτιού.
Τέλος, η διαχείριση των απορριμμάτων σε μια τέτοια κοινότητα δεν μπορεί παρά να γίνεται αυτόματα με ανακύκλωση στον τόπο παραγωγής των απορριμμάτων.
Πολυκατοικία
Η σημερινή πολυκατοικία, προϊόν της "αναπτυξιακής αντιπαροχής", έχει αλλοιώσει έως εξαφανίσει όλα τα κοινωνικά οικολογικά και βιοκλιματικά στοιχεία της κατοικίας όπως αναφέρονται στην αρχή. Για την ανάπλασή της θα απαιτηθεί η διάνοιξη κενών στον κορμό της, με στόχο τη δημιουργία "αδόμητων χώρων" (κατά προτίμηση, διαμπερών), για να σπάσει το συμπαγές της κτιριακής μάζας της (και του οικοδομικού τετραγώνου).
Έτσι ο εξωτερικός - αστικός χώρος, ο περιβάλλων, θα αποκτήσει μια ροηκότητα, θα εισχωρεί στον κτιστό, θα διαλέγεται μαζί του, ενώ παράλληλα θα προσφέρει δροσισμό αλλά και οπτικές φυγές. To πιο σημαντικό όμως είναι ότι, καθώς θα διασπείρεται ανά όροφο ή ανά ορόφους, ανάλογα με τις δυνατότητες, θα προκύπτουν τοπικές αυλές - κήποι στους ορόφους, σαν χώροι αναγκαστικής σχεδόν συνάντησης των συγκατοίκων του ορόφου, όπως παλιά, για" μια στοιχειώδη έστω επαφή - επικοινωνία, θα πρέπει επίσης, όπου τούτο είναι δυνατό, να επιδιώκεται η σύνδεση της κεντρικής εισόδου με τον ακάλυπτο ή τους ενδεχομένως ενοποιημένους ακάλυπτους του οικοδομικού τετραγώνου.
Τέλος, η φύτευση και η δημιουργία κοινωνικών χώρων (στις περισσότερες πολυκατοικίες σήμερα οι γενικές συνελεύσεις γίνονται στα σκαλιά της εισόδου) θα δώσει την αίσθηση της συνέχειας αυτών των "κοινών τόπων" (και της αναβίωσης κατά συνέπεια της θεατρικότητας που έδινε η αυλή), όπου θα μπορούν να αναπτυχθούν κοινές δράσεις και συλλογικότητες, γιατί η πολυκατοικία πρέπει να αποτελέσει την πρωτοβάθμια μονάδα, το "δημοτικό της δημοκρατικής παιδείας". Ποιος ξέρει, το όνειρο της φοιτήτριας μπορεί να ξεκινήσει από τη γενική συνέλευση της πολυκατοικίας της!
 |
| Αυστρία εικαστική παρέμβαση πλησίον εθνικής οδού |
Για τον σκοπό αυτόν μπορεί, στο τελικό στάδιο της ανακύκλωσης, να αξιοποιηθούν οι τσιγγάνοι και άλλοι παλιατζήδες, οι οποίοι έτσι κι αλλιώς οργώνουν όλες τις γειτονιές της Αθήνας με τα Ντάτσουν τους. Με μια μικρή δαπάνη (ίσως από αυτούς, απλά με μεγάλες διευκολύνσεις, χαμηλότοκα μακρόχρονα δάνεια κ.λπ.) για την προσθήκη κουκούλας, τη γενικότερη ανακαίνιση και βαφή των αυτοκινήτων τους με τα χρώματα και το λογότυπο της ανακύκλωσης, μπορούν να σχηματιστούν τρεις στόλοι με τα αντίστοιχα διακριτικά για "Χαρτί - Ξύλο", "Γυαλί - Πλαστικό" και "Μέταλλο", που θα παραλαμβάνουν κατευθείαν από τους κατοίκους της γειτονιάς τα προς ανακύκλωση υλικά και θα τα παραδίδουν κατευθείαν στις αντίστοιχες βιομηχανίες. Έτσι και οι τσιγγάνοι θα έχουν ένα νέο, πιο σταθερό και σίγουρα υψηλότερο εισόδημα, και η ανακύκλωση θα γίνεται χωρίς τους κίτρινους και μπλε κάδους και χωρίς φορτηγά και φασαρίες.
Ανάπλαση δομημένου χώρου
Αν η γειτονιά είναι το κύτταρο της πόλης, τα οικοδομικά τετράγωνα, αποτελούν τα μόριά της και οι πολυκατοικίες τα άτομα, τότε για να αναγεννηθεί η γειτονιά, θα πρέπει να αναζωογονηθούν αυτοί οι "λιλιπούτειοι οικισμοί" (μόρια - άτομα) και να καταστούν κελύφη ζωής και όχι αποθήκες ανθρώπων. Για να επιτευχθεί πρέπει να γίνουν σε μικρογραφία αυτά που έγιναν για την αναβίωση της γειτονιάς.
Οικοδομικό τετράγωνο
Ένα οικοδομικό τετράγωνο μπορεί κι αυτό να παρομοιαστεί με αρχαϊκό οικισμό. Δηλαδή γύρω - γύρω οι καλύβες και στο κέντρο η πλατεία, ο ελεύθερος, ο κοινωνικός χώρος, με τη διαφορά πως τώρα οι καλύβες, με τα χρόνια, κόλλησαν και πήραν μπόι, ενώ ο κεντρικός χώρος δεν είναι ούτε πλατεία ούτε ελεύθερος ούτε κοινωνικός. Συνήθως είναι μη (ή πειρατικά) επισκέψιμος και τελείως αποκομμένος από τον έξω κόσμο, καταντώντας συχνά σκουπιδότοπος. Στην καλύτερη περίπτωση να έχει ένα περιποιημένο μωσαϊκό ή πλακάκι και μια δυο γλάστρες.
Για να γίνει αυτός ο χώρος ανθρώπινος, κέντρο ζωής και δημιουργίας της μικρής κοινωνίας που τον περιβάλλει, πρέπει να ενοποιηθεί, να γίνει κοινόχρηστος για όλο το Ο.Τ. (Αλήθεια, πόσες δεκαετίες πριν το είχε προτείνει ο Δημήτρης Αντωνακάκης; Ποιος νοιάστηκε να προωθηθεί η ιδέα, να βρεθούν, π.χ., έξυπνα και πρακτικά κίνητρα για την υλοποίηση της;). Στη συνέχεια, εφαρμόζοντας και εδώ τη φιλοσοφία της ανάπλασης του δημόσιου χώρου, να μετατραπεί με τον κατάλληλο εξοπλισμό σε πυρήνα κοινωνικών, παραγωγικών και ενφγειακών δραστηριοτήτων για όλο το Ο.Τ. και να αποκτήσει - όπου αυτό είναι εφικτό - προσπέλαση προς και από τον δημόσιο χώρο και τις πολυκατοικίες που το απαρτίζουν. Να αποτελέσει δηλαδή ένα πραγματικά οργανικό στοιχείο της μικρής αυτής κοινωνίας, όπου πάλι μέσα από την αυτοδιαχείριση δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για μια εσωτερική οικονομία, έστω μικρού μεγέθους, αλλά το σημαντικότερο και για "άσκηση στη Δημοκρατία".
Πηγή: "Το Ποντίκι" 5-7-2012
